Notes on Grief - Chimamanda Ngozi Adichie

కొన్నేళ్ళ క్రితం నైజీరియన్ అమెరికన్ రచయిత్రి చిమమంద న్గోజి అడిచే కథలు 'ది థింగ్ అరౌండ్ యువర్ నెక్' చదివాను,ఆ తరువాత మళ్ళీ ఆవిడ రచనలేవీ చదవలేదు. ఈ కోవిడ్ సమయంలో రాసిన 'నోట్స్ ఆన్ గ్రీఫ్' కనిపించగానే, చిరపరిచితమైన వ్యక్తి ఎవరో దారిలో ఎదురైనట్లు అనిపించింది. గుర్తుపట్టనట్లు తలప్రక్కకు తిప్పుకునో,తలొంచుకునో వెళ్ళిపోవడమో కంటే, ఒకసారి ఆగి యోగక్షేమాలడుగుతూ పలకరిస్తే పోతుందిగా అనిపించింది. అలా ఈ పుస్తకం చదవడం జరిగింది. శోకం అందమైన అనుభవం కాకపోయినా చాలా విలువైన అనుభవం. మన జీవితం కంటే మనం ప్రేమించినవారి మృత్యువు నేర్పించే జీవిత పాఠాలు వెలకట్టలేనివి. ఈ విషయంలో 'హాఫ్ ఆఫ్ ఎ ఎల్లో సన్' అనే పుస్తకంలో అడిచే రాసిన ఈ వాక్యాలు నాకెంతో అద్భుతంగా తోస్తాయి : “Grief was the celebration of love, those who could feel real grief were lucky to have loved.” 

Image Courtesy Google

'గ్రీఫ్' దీనికి సరైన తెలుగు పదం తట్టలేదు. శోకం,దుఖ్ఖము లాంటివి మనుషుల్ని కోల్పోవడాన్ని సూచించే ఖచ్చితమైన పదాలనిపించలేదు. ఈ రచనలో చిన్న చిన్న ఫ్రాగ్మెంట్స్ రూపంలో అడిచే తన తండి మరణం తాలూకూ శోకాన్ని గురించి రాశారు. గ్రీఫ్ ని ఒక్కొక్కరూ ఒక్కో విధంగా హేండిల్ చేస్తారు. కొందరు తనివితీరా బయటకి ఏడుస్తారు, కొందరు మనసులోనే బాధను దిగమింగుకుని మౌనాన్ని ఆశ్రయిస్తారు, కొందరు శోకాన్ని ఆగ్రహం రూపంలో వ్యక్తం చేస్తారు, కొందరు తమ బాధ్యతల్లో ఊపిరిసలపనంతగా మునిగిపోయి శోకాన్ని అధిగమించే ప్రయత్నం చేస్తారు, కొందరు 'ఫేక్ ఇట్ అన్టిల్ యూ మేక్ ఇట్' అనుకుంటూ నలుగురితో కలిసిపోయి నవ్వుతూ బాధను మర్చిపోయే ప్రయత్నం చేస్తారు. ప్రేమల్లో రకాలున్నట్లే శోకాన్ని వ్యక్తం చెయ్యడంలో కూడా చాలా రకాలుంటాయి. మనలా కళ్ళల్లోంచి ధారాపాతంగా కన్నీళ్ళు రావడడం లేదనీ, బయటకి ఏడుస్తూ రూఫ్ టాప్స్ మీదకెక్కి గగ్గోలుపెట్టడం లేదనీ మనిషికి శోకం లేదనుకోవడం మూర్ఖత్వం. అడిచే అంటారు, Grief is a cruel kind of education. You learn how ungentle mourning can be, how full of anger. You learn how glib condolences can feel. You learn how much grief is about language, the failure of language and the grasping for language. అందుకే ఎవరైనా మర్యాదపూర్వకంగా 'ఐ కెన్ అండర్స్టాండ్' అంటే నవ్వొస్తుంది. ఎందుకంటే 'నో,యూ డోంట్'.

కొందరు శోకాన్ని వ్యక్తపరచడానికి చాలా విచిత్రమైన మార్గాన్ని ఎన్నుకోవడం కూడా నాకు తెలుసు. అదేమిటో తెలుసా, వాళ్ళెప్పుడూ నవ్వుతూ ఉంటారు. ఆ నవ్వు వారి మానసిక బలానికి గుర్తు. విధిని సూటిగా కళ్ళల్లో కళ్ళుపెట్టి చూస్తూ 'నన్నేం చెయ్యగలవు నువ్వు? ' అని ప్రశ్నించే తిరస్కారం. జీవితం విలువ తెలిసి ఎప్పుడూ నవ్వుతూ ఉండేవాళ్ళని చూసి అసూయ పడేవారికి ఆ చిరునవ్వు వెనుక ఉండే బలమైన వ్యక్తిత్వం గురించి తెలిసే అవకాశం లేదు.

Another revelation: how much laughter is a part of grief. Laughter is tightly braided into our family argot, and now we laugh remembering my father, but somewhere in the background there is a haze of disbelief. The laughter trails off. The laughter becomes tears and becomes sadness and becomes rage. I am unprepared for my wretched, roaring rage. In the face of this inferno that is sorrow, I am callow and unformed. But how can it be that in the morning he is joking and talking, and at night he is gone forever?

ముఖ్యంగా తల్లినో, తండ్రినో కోల్పోవడం అంటే మన అస్తిత్వంలో కొంతభాగాన్ని కోసేసి తమతోపాటు తీసుకెళ్ళిపోయినట్లుగా ఉంటుంది. తండ్రిని కోల్పోయిన దుఖ్ఖములో I am yanked away from the world I have known since childhood. అంటారు అడిచే.

ఇక నైజీరియాలో కూడా వైధవ్యం విషయంలో భారతీయ సాంప్రదాయలను పోలిన ఆచారాలు  ఉంటాయని తెలిసి విచిత్రంగా అనిపించింది. భర్త మరణిస్తే గుండు చేయించుకోవడం, కొంతకాలం సరళమైన ఆహారం తీసుకోవడం లాంటివి ఇప్పుడు కూడా అమలులో ఉన్నాయట. కానీ అడిచే తల్లి వాటిని మూఢత్వంగా కొట్టిపారెయ్యకుండా తన భర్త గౌరవార్థం తనకు తానుగా పాటిస్తానంటారు.

My mother says that some widows have come to tell her what the custom is. First, the widow will be shaved bald – and before she can continue, my brothers promptly say that this is ridiculous and not going to happen. I say that nobody ever shaves men bald when their wives die; nobody ever makes men eat plain food for days; nobody expects the bodies of men to wear the imprint of their loss. But my mother says she wants to do it all: ‘I’ll do everything that is done. I’ll do it for Daddy.

ఈ రచనలో మృత్యువుని కవిత్వంగా మార్చిన వర్ణనలలాంటివి ఉంటానుకుంటే నిరాశే మిగులుతుంది. ఇది పుస్తకం పేరుకి తగ్గట్లే అడిచే తన తండ్రిని గురించిన జ్ఞాపకాలను నెమరువేసుకుంటూ రాసుకున్న సాధారణమైన జర్నల్ మాత్రమే. రచయిత్రిగా కట్టిపడేసే ఆమె శైలి నాకు పరిచయమే కాబట్టి ఈ రచనలో సృజనాత్మకతకూ,ఎస్తెటిక్స్ కు సూదూరమైన వివరాలు భాషకు అందని అడిచే శోకాన్ని పూర్తి వెలుగులో చూపించాయి అనిపించింది.

పుస్తకం నుండి మరికొన్ని అంశాలు :

All of us weeping and weeping and weeping, in different parts of the world, looking in disbelief at the father we adore now lying still on a hospital bed.

My breathing is difficult. Is this what shock means, that the air turns to glue?

Needle-pricks of resentment flood through me at the thought of people who are more than eighty-eight years old, older than my father and alive and well. My anger scares me, my fear scares me, and somewhere in there is shame, too – why am I so enraged and so scared?

I wince now at the words I said in the past to grieving friends. ‘Find peace in your memories,’ I used to say. To have love snatched from you, especially unexpectedly, and then to be told to turn to memories. Rather than succour, my memories bring eloquent stabs of pain that say, ‘This is what you will never again have.’ Sometimes they bring laughter, but laughter like glowing coals that soon burst aflame in pain. I hope that it is a question of time – that it is just too soon, too terribly soon, to expect memories to serve only as salve.