The Secret Heart of the Clock : Notes, Aphorisms, Fragments, 1973-1985 - Elias Canetti

ప్రఖ్యాత జర్మన్ రచయితా, నోబెల్ గ్రహీతా ఎలైస్ కానెట్టి పేరు పలుమార్లు విని చాలా కాలంగా ఆయన రచనలు చదవాలనుకున్నప్పటికీ గత ఏడాది చదివిన సోంటాగ్ వ్యాసాల్లో ఆయన గురించిన ప్రస్తావనలు ఎట్టకేలకు ఆయన రచనల్ని వెలికి తీయించాయి. కానెట్టి వ్యాసాలు అప్పుడొకటీ ఇప్పుడొకటీ మినహా ఆయన రచనలేవీ నేను పూర్తి స్థాయిలో చదివింది లేదు. అనుకున్నంతలో ఆయన నోట్స్, ఫ్రాగ్మెంట్స్, అఫోరిజంస్ కలిగిన 'ది సీక్రెట్ హార్ట్ ఆఫ్ ది క్లాక్'  కనిపించింది.  ఈ రచన పాక్షికంగా మెమోయిర్ లా, మరికొంత మ్యూజింగ్స్ లా ఉండడం ఆయనను తొలిసారిగా పరిచయం చేసుకోవడాన్ని సులభం చేసింది.

Image Courtesy Google

ఈ పుస్తకంలో కానెట్టి తన జీవితసారాన్నంతటినీ చిన్న చిన్న వాక్యాల్లో పొందుపరిచినట్లు ఉంటుంది. ఫ్రాగ్మెంట్స్ రూపంలో ఉండడం వల్ల కథలా చెప్పే మెమోయిర్స్ లో ఉండే అనవసర ప్రస్తావనలు ఈ పుస్తకంలో కనపడవు. మరో విషయం ఏమిటంటే ఆయన ఫస్ట్ పర్సన్ నెరేటివ్ ని వాడకుండా థర్డ్ పర్సన్ నేరేటివ్ లో ఈ పుస్తకాన్నంతా రాయడం ఈ రచనకు అదనపు హంగు అనిపించింది. ఉత్తమ పురుషలో రాయకుండా ప్రథమ పురుషలో రాయడం వల్ల ఇటువంటి రచనలు ఆత్మవిమర్శగా, స్వోత్కర్షగా ధ్వనించే అవకాశం ఉండదు. రచయిత కూడా 'నేను' అనకుండా రచనలు చెయ్యడం వల్ల తన ఇజాలనూ,తీర్మానాలనూ, దృక్పథాలనూ పాఠకుల మీద రుద్దినట్లు అనిపించదు. రాండీ పాష్చ్ 'ది లాస్ట్ లెక్చర్' లో అనుకుంటా "మన అభిప్రాయాలను ఇతరులకు చెప్పాలనుకున్నప్పుడు ప్రత్యక్షంగా కాకుండా పరోక్షంగా చెప్పడం మేలుచేస్తుంది" అంటారు. కానెట్టి ఈ రచనలో థర్డ్ పర్సన్ నేరేటివ్ లో 'He' అని సంబోధిస్తూ తనకు తాను దూరంగా నిలబడి ఒక ప్రేక్షకుడిలా జీవితమనే వేదికపై నిలబడ్డ తననూ, తన గతాన్నీ విశ్లేషించుకున్నట్లు తోస్తుంది. ఈ పుస్తకంలో అధిక భాగం వృద్ధాప్యం, మృత్యువు వంటి అంశాల గురించిన విశ్లేషణలు ఉంటాయి. 

ఇందులో కొన్ని వాక్యాలకు నా స్వేచ్ఛానువాదం :

* జీవితంలో మృత్యువు కూడా భాగమన్న సత్యాన్ని ఎందుకు ప్రతిఘటిస్తావు ?  మృత్యువు నీలో లేదా ? 

* ప్రపంచ సాహిత్యం అంటే వారికి పూర్తిగా విస్మరించదగ్గదని అర్థం.

* తన పరిథులకు అతి జాగ్రత్తగా కావలికాసుకునే వ్యక్తి సమక్షంలో ఎక్కువ సమయం గడపడం కోసం నీ స్థాయిని నువ్వు తగ్గించుకోవడమనేది అస్సలు భరించలేని విషయం. 

* నీ జీవితాన్ని కథగా రాసేటప్పుడు అందులో ప్రతి ఒక్క పేజీలో ఎప్పుడూ ఎవరూ వినని ఒక కొత్త సంగతి ఉండాలి. 

* నాకు ఉనామునో అంటే ఇష్టం : నాలో ఉన్న చెడు లక్షణాలే అతడిలో కూడా ఉన్నాయి, కానీ అతడికి తనలోని ఆ లక్షణాలను చూసి సిగ్గుపడాలని స్ఫురించదు.

* ఏమీ ఆశించనివాడే స్వేచ్ఛాజీవి. మరి స్వేచ్ఛగా ఉండడం కోసం ఏమాశిస్తాడు ?  

* నిజానికి నిన్ను నిన్నుగా పూర్తిగా ప్రేమించే స్నేహితులెవరూ ఉండరు, అది అవినీతి. 

* నీ గురించి ప్రతి ఒక్క 'సెల్ఫ్ డిస్ప్లే' నీ విలువను కొద్ది కొద్దిగా తగ్గిస్తుంది. 

* తనను తాను అదుపులో పెట్టుకుంటూ రాసే రచయితలంటే నాకు గౌరవం. తమ తెలివితేటల్ని ఒక పరిథిని మించకుండా, వాటి నుండి తనను తాను రక్షించుకుంటూ, అలాగని వాటిని పూర్తిగా వదిలివెయ్యకుండా రాసేవాళ్ళంటే నాకు అభిమానం. అదీ కాకపోతే కొత్తగా తెలివి వచ్చిన రచయితలూ, కాస్త ఆలస్యంగా తెలివిని సంపాదించినవాళ్ళూ / తమకు తెలివితేటలున్నాయని గ్రహించినవాళ్ళూ  నా దృష్టిలో మంచి రచయితలు. స్వల్పమైన  విషయాలను సైతం కళ్ళువిప్పార్చుకుని చూస్తూ ఉత్తేజితమయ్యేవాళ్ళు : అద్భుతం. నిరంతరం చాలా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్న గొప్ప గొప్ప విషయాల వల్ల  మాత్రమే ఉత్తేజాన్ని పొందేవాళ్ళు : భయానకం.

* అతడికి తెలియనీ, అతడు చూడని ప్రతీదీ అతణ్ణి సజీవంగా ఉంచుతుంది.

* అతడు వెలుగులోకి నెట్టివేయబడ్డాడు. ఇంతకీ అతడు ఆనందంగా ఉన్నాడా ?

* నువ్వు అందుబాటులో లేకుండా దాక్కుంటున్నావని వారికి నువ్వంటే ద్వేషం. నువ్వు ఆత్మవిశ్వాసంతో కాలర్ ఎగరేస్తూ వారి ముందు ఊరేగినా వారు నిన్నేమీ తక్కువ ద్వేషించరు.  

* ఏ స్థాయిలోనూ ఒకర్నొకరు అర్ధం చేసుకోవాల్సిన అవసరంలేని వృద్ధాప్యంలో సన్నిహితంగా కూర్చోవడం పరమానందం.

* ఎనభయ్యోపడిలో పడిన తరువాత ఆదర్శాలు లేకుండా బ్రతకడం సాధ్యమేనా ! మరచిన కుతూహలాన్ని మళ్ళీ నేర్చుకో, జ్ఞాన సముపార్జనకోసం వెంపర్లాడకు, గతించినకాలపు అలవాట్లను త్యజించు, ఆ ఖరీదైన అలవాట్లలో నువ్వు మునిగిపోతున్నావని గ్రహించు, కొత్తవాళ్ళను గమనించు, నువ్వు ఆదర్శవంతంగా తీసుకోలేనివారిపై దృష్టిసారించు. అన్నిటికంటే ముఖ్యంగా నీ వాక్కు నీ కర్మకు సరితూగేలా జీవించు. 

* తనను తాను త్యజించిన పిమ్మట అతడు ప్రశాంతంగా ఊపిరి పీల్చుకున్నాడు. అతడికి తన గురించి మరెప్పుడూ ఇంకేమీ తెలుసుకోవాలనే ఇచ్ఛ లేదు.

* స్నేహితులు రెండు రకాలుగా ఉంటారు. మొదటి రకం స్నేహితులను మనం బహిరంగంగా గొప్పగా అందరికీ పరిచయం చేసుకుంటాం. నలుగురిలో వారిని నోరారా కీర్తిస్తాం. వారి మీద ప్రతి చిన్న అవసరానికి ఆధారపడతాం. వాళ్ళెప్పుడూ మనకి ఎప్పుడు అవసరమైతే అప్పుడు అందుబాటులోనే ఉంటారని భావిస్తాం, వాళ్ళు కూడా సాధారణంగా అలాగే ఉంటారు. ఏదైనా సాక్ష్యానికి అవసరమైతే వాళ్ళనే పిలుస్తాం. వాళ్ళ బలాలూ,బలహీనతలూ మనకు స్పష్టంగా తెలుసు. అయినప్పటికీ ఎంత భారమైనా మనల్ని భరించగల శక్తి వారికి ఉందని విశ్వసిస్తాం. వాళ్ళకి పూర్తిగా స్వార్ధం లేకుండా ఉండడం సాధ్యంకాకపోయినా వాళ్ళని నిస్వార్ధపరులుగా,సొంత రక్తసంబంధీకుల కంటే ఎక్కువగా అనుకుంటాం. వాళ్ళ గురించి ముఖ్యమైన విషయం ఏమిటంటే, నీ గురించి తెలిసిన వారందరికీ వారు కూడా తెలుస్తారు.

* ఇక రెండవ రకం స్నేహితులు : నీ రహస్యాలు తెలిసినవాళ్ళు , వాటిని దాచేవాళ్ళు. మొహాన ముసుగు లేకుండా నిన్నూ,నీ ఉనికినీ పూర్తిగా ఎరిగిన వాళ్ళు. వారి ప్రస్తావన మనం ఎవరివద్దా తీసుకురాము, వాళ్ళ గురించి మాట్లాడకుండా తప్పించుకుంటాము. వారి నుండి తగినంత దూరంగా ఉండడానికి ప్రయత్నిస్తాం, వారిని అరుదుగా కలుస్తాం. మనకు వాళ్ళను గురించి తెలుసుకోవాలనే జిజ్ఞాస ఉండదు, వాళ్ళకు మనకు తెలియని అనేక లక్షణాలు ఉంటాయి. చివరకు కాలయంత్రపు రహస్యం అయినాసరే , ఒకసారంటూ నీకు తెలిసిపోయాక అది నీ ఆలోచనలను ఆహ్వానించదు, అవి ఎప్పటికీ అస్పృశ్యంగా ఉండిపోతాయి, ఎంత అంటరానివిగా ఉండిపోతాయంటే అవి ప్రతీ ఒక్క కలయికతోనూ నిన్ను ఆశ్చర్యపరుస్తూనే ఉంటాయి. ఇటువంటి స్నేహితులు శాశ్వత స్నేహితులమని చెప్పుకునే వారికంటే చాలా అరుదైనవారు.

* ప్రతీ ఒక్కరూ ముఖ్యంగా రెండవ రకం రహస్య స్నేహితుల్ని కలిగి ఉండడం అవసరం. ఎందుకంటే అటువంటి స్నేహితుల స్నేహాన్ని ఎవరూ తమ హక్కుగా భావించరు. అటువంటి స్నేహితులు జీవితంలో చివరి మజిలీగా ఉంటారు. ఈ ఒక్క విషయంలో వాళ్ళ స్నేహాన్ని హక్కుగా భావించవచ్చు. మన జీవితంలో వాళ్ళ స్థానం కదిలించ వీలులేనిది, కానీ విచిత్రంగా వారికి ఆ నిజాన్ని గూర్చిన స్పృహ ఉండదు.

The Ink Dark Moon : Love Poems by Ono no Komachi and Izumi Shikibu, Women of the Ancient Court of Japan

జాపనీస్ సాహిత్యంలో స్వర్ణయుగంగా (Heian era) పరిగణించే 794-1185 ల మధ్య కాలానికి చెందిన ఇద్దరు కీలకమైన కవయిత్రులు ఓనో నో కొమచి,ఇజుమీ షికిబు ల కవితలను అమెరికన్ కవయిత్రి జేన్ హిర్ష్ఫీల్డ్  'ఇంక్ డార్క్ మూన్' పేరిట ఆంగ్లంలోకి అనువదించారు. ఈ కవయిత్రులిద్దరూ జపాన్ రాజ్యసభలో (అనగా ఇప్పటి క్యోటో) భాగంగా ఉండేవారట. ఓనో కొమచి తన కవితల్లో ప్రేమ విరహం,శృంగారం,సంతాపం వంటి విషయాల్లో స్త్రీ సహజమైన భావోద్వేగాలకూ,స్పందనలకూ తాత్విక దృష్టితో అక్షరరూపమిస్తే , షికిబు కవితలలో శృంగారంతో పాటు ఆధ్యాత్మికతకు కూడా ప్రాముఖ్యతనిస్తూ రాసిన కవితలు ఉంటాయి. నిజానికి విరహాన్నీ,ప్రేమనూ స్వేచ్ఛగా వ్యక్తపరచడంలో మగవారికి ఉండే స్వేచ్ఛ గానీ,సాధనాలు గానీ స్త్రీకి అందుబాటులో లేని కాలం అది. 4,5 శతాబ్దాలలో చైనీస్ భాష జపాన్ లో మొట్ట మొదటి లిపి ఉన్న భాషగా వ్యవహారంలో ఉండేదట, కానీ 8 వ శతాబ్దం వరకూ ఆ భాష స్త్రీలకు అందుబాటులోకి రాలేదు.

జపాను కవిత్వానికి మూలాలు మానవ మస్తిష్కంలోనుండి వ్రేళ్ళూనుకుని  ఉంటాయి కాబట్టి గాఢమైన అనుభవప్రధానమైన ఈ కవితలు హృదయపు లోతుల్ని తాకుతున్నట్లు అనిపిస్తాయి. ఎంతమంది మనుషులుంటే అన్ని విధాలైన వ్యక్తీకరణ మార్గాలు గనుక ఈ కవితల్లో ఆ కాలపు సంస్కృతిలో కన్నవీ,విన్నవీ యథాతథంగా అక్షరీకరించే ప్రయత్నం కనిపిస్తుంది. కొమ్మల్లో దాక్కుని కూసే కోయిల, తటాకాల్లోని కలువల మధ్య నుండి వినిపించే కప్పల సందడి వంటివి ఈ కవితల్లో విరివిగా ప్రస్తావనకొస్తాయి.

Image Courtesy Google

సహజంగా ఎప్పుడూ ముందుమాట పుస్తకం చివర్లో చదివే అలవాటు నాకు. గద్యం చదివేటప్పుడు ఈ అలవాటు ఫర్వాలేకపోయింది కానీ ఈ మధ్య కవిత్వం చదివేటప్పుడు ఖచ్చితంగా ముందుమాట చదివిన తరువాతే మిగతా పేజీల్లోకి వెళ్ళడం అలవాటు చేసుకున్నాను. కవిత్వం చదివేముందు పరిచయ వాక్యాలు చదివితే కవితల నేపథ్యం అర్థమై ఆ వాక్యాలు మరింత అర్థవంతంగా అనిపిస్తాయి, లేకపోతే కాంటెక్స్ట్ తెలీని ఖాళీ వాక్యాల్లా మిగిలిపోతాయి. ముఖ్యంగా ప్రాచీన కవిత్వం చదివే విషయంలో కవితల నేపథ్యం తెలియడం మరింత ముఖ్యమని తమిళ కవి ఎ.కె. రామానుజన్ కూడా అభిప్రాయపడతారు. నిజానికి ఈ కవితలు విడివిడిగా చదివినప్పుడు నాకంత గొప్పగా అనిపించలేదు. కానీ నేపథ్యం తెలిశాకా అవే కవితలు మరింత అర్థవంతంగా ధ్వనించాయి. 

స్త్రీ పురుష సంబంధాలు ప్రధాన వస్తువుగా ఉండే ఈ కవితలపై ఆ కాలపు సామజిక పరిమితులూ, పితృస్వామ్యం వంటి అంశాల ప్రభావం కనిపిస్తుంది. ఆ కాలంలో కులీన వర్గాల్లో వివాహితుడైన పురుషుడు ఎంత మంది స్త్రీలతోనైనా సంబంధం కలిగి ఉండవచ్చు. కానీ వివాహిత అయిన స్త్రీ మాత్రం పాతివ్రత్యంతో భర్త పట్ల విధేయతతో మెలగాలి. అవివాహిత స్త్రీలకు మాత్రం ఈ  విషయంలో మినహాయింపు ఉండేది కానీ సాధారణంగా వారు ఇటువంటి సంబంధాలను రహస్యంగా నెరపేవారట. ఈ పుస్తకంలో కోర్టింగ్ విషయంలో రాసిన మరి కొన్ని విషయాలు ఆసక్తికరంగా అనిపించాయి. ఆ కాలంలో మగవారు ఎవరినైనా ఇష్టపడితే ఆ స్త్రీకి లిఖితరూపంలో నాలుగైదు పంక్తుల కవిత రాసి పంపేవారట. ఆమెకు ఆ కవిత్వం, కవిత్వపు భాష గనుక నచ్చితే అదే మార్గంలో తిరిగి జవాబు అందేదట. అంటే కవిత్వానికీ, భాషకీ ఆ కాలంలో అంతటి ప్రాముఖ్యత ఉండేదని అర్ధమవుతుంది.

ఇందులోని కొన్ని కవితలకు నా స్వేచ్ఛానువాదం :

నీ విరహంలో ఈ హృదయం వెయ్యి ముక్కలైంది

నేనొక్క ముక్కను కూడా కోల్పోలేదు. 

 

నేను నీకోసం పరితపిస్తున్నప్పుడు నీవు చేరువకాకుండా దూరంగా ఉండి ఉంటే

ఈపాటికి నేను నిన్ను మరచిపోయి ఉండేదాన్ని.

ఈ ప్రపంచమొక జాగృత స్వప్నమని నీకు తెలియదా ?

నేను నీకోసం తపించిన ఆనాటి క్షణాలు, అవి కూడా అశాశ్వతమైన భావనలే  కదా !

నేను నీ పేరు పదేపదే పలవరించినా  ఈ వాస్తవం నా హృదయపు  తీవ్రతను ప్రతిబింబించగలదా ?  

నా సన్నిహితుడూ, నా శరీరమూ  కూడా  త్వరలో మేఘాలుగా  రూపాంతరం చెంది  

తలోదిక్కుకీ ప్రవహిస్తాయి.

నిరంతరం అలుపెరగక నా స్వప్నాల దారుల వెంట అతన్ని చేరుకోవడం

వాస్తవ ప్రపంచానికి వచ్చేసరికి ఒక క్రీగంట చూపుతో  సరిసమానం కాదు.  

 

అతడి ఆలోచనలతో నిద్రకుపక్రమించాను కాబట్టి అతడు నా నిదురలో అగుపించాడా !

అది స్వప్నమని అవగతమైతే నేను నిదుర మేల్కొనేదాన్నే కాదు !

 

ఈ విరహపు తీవ్రత అవధుల్లేనిది. 

నిశీధి స్వప్నాల దారులవెంట నీ చెంతకు చేరుకునే వేళ

కనీసం నన్నెవరూ నిందించలేరు.

   

నీవు వదిలివెళ్ళిన జ్ఞాపకాల బహుమతులు

నాకు శత్రువులుగా  మారాయి. 

అవి లేకపోతే కనీసం క్షణకాలపు మరుపు సాధ్యమయ్యేది.

A Moveable Feast - Ernest Hemingway

పాండెమిక్ రోజులు. నాకేమో అర్జెంటుగా ఎక్కడికో అక్కడికి ప్రయాణమై వెళ్ళాలని ఉంది. అనుకున్నదే తడవు పారిస్ వెళ్ళిపోదామని నిర్ణయించుకున్నాను. కానీ ఒంటరిగా వెళ్ళడం బోర్. పోనీ హెమ్మింగ్వేతో కలిసి వెళ్తే !!! ఆయనకు పారిస్ వీధులన్నీ కొట్టిన పిండి అంటారు. కానీ పారిస్ అంతా చుట్టి రావాలంటే కనీసం నాలుగైదు రోజులైనా పడుతుంది. ఎర్నెస్ట్ కాస్త కోపిష్టి అని ఇదివరకే విని ఉన్నాను కాబట్టి ఆయనతో ప్రయాణం గురించి ముందుగానే ప్రిపేర్ అయ్యాను. :) 

పారిస్ అనగానే నాకు ముందుగా గుర్తొచ్చేవి కేఫ్స్. అసలు పారిస్ అనగానే వర్షపు రోజుల్లో ఊరంతా గ్రే కలర్ పెయింట్ చేసినట్లు ఉండే వాతావరణంలో, ఖాళీగా ఉండే కేఫ్ లో ఏదో ఒక మూలగా కూర్చుని రచయితలు స్టైల్ గా సిగార్స్ పీలుస్తూ మధ్యమధ్యలో డ్రింక్స్ సిప్ చేస్తూ తమను తాము మర్చిపోయి రాసుకోవడం ఊహకొస్తుంది. కాఫీలు ఏదో ఒక కేఫ్ లో తాగొచ్చులెమ్మని నేనూ,హెమ్మింగ్వే పొద్దున్నే నగర సంచారానికి బయలుదేరాం. వర్షంలో పారిస్ వీధుల్లో నడుచుకుంటూ వెడుతుంటే ముందుగా St-Michel లోని Cafe des Amateurs కనిపించింది. నిరంతరం వచ్చేపోయే జనాలతో ఆ కేఫ్ ఖాళీ ఎరుగదు. లోపల మనుషుల రద్దీ,సిగరెట్ల వేడీ వెరసి ఆ కేఫ్ అద్దాలు ఎప్పుడూ పొగచూరిపోయి ఉంటాయి. ఈ గందరగోళంలో కూర్చుని కుదురుగా రాసుకోవడం అయ్యేపని కాదు గానీ మరో చోటికి వెళదాం అంటూ ముందుకు సాగారు హెమ్మింగ్వే. నేను మారుమాటాడకుండా ఆయన్ను అనుసరించాను. వర్షంలో Boulevard St. German ని దాటుకుని కేఫ్ లు ఉన్న దాఖలాలేమైనా కనిపిస్తాయేమో అని భవనాలపై చిమ్నీ పొగల ఆనవాళ్ళు వెతుకుతూ ముందుకు వెళ్ళగా Closerie des Lilas అనే ఒక కేఫ్ కనిపించింది. నిశ్శబ్దంగా మమ్మల్ని ఆహ్వానించిన 'లిలాస్' హెమ్మింగ్వేకు ఎంతో ఇష్టమైన కేఫ్ గా మారడానికి ఎంతో సమయం పట్టలేదు. ఆ మాటకొస్తే హెమ్మింగ్వే మాత్రమే కాదు,1920ల్లో ఫిట్జ్ గెరాల్డ్,ఎజ్రా పౌండ్,పికాసో, జేమ్స్ జాయ్స్,గెర్ట్రూడ్ స్టెయిన్ వంటి అనేకమంది కళాకారులు ఆ కేఫ్ లో తరచూ సమయం గడిపేవారట. ఇప్పటికీ వారి గుర్తుగా కొన్ని టేబుల్స్ మీద ఆయా రచయితల,కళాకారుల పేర్లు మెటల్ ప్లేట్స్ మీద రాసి ఉంటాయంటారు. ఈలోగా పారిస్ వచ్చిన కొత్తల్లో తన సాహితీ ప్రస్థానం గురించీ, తనకు ఇష్టమైన ప్రదేశాల గురించీ, సాహితీవేత్తల గురించీ నాకు మెల్లి మెల్లిగా తనదైన శైలిలో పరిచయాలు మొదలుపెట్టారు హెమ్మింగ్వే.

ఈ సందర్భంలో ఒక చిన్న జ్ఞాపకాన్ని గుర్తుచేసుకున్నారు. ఒక వర్షపురోజు ఆ కేఫ్ లో కూర్చుని తన జేబులోని నోట్ బుక్కూ ,పెన్సిలు బయటకు తీసి మధ్య మధ్యలో St.James రమ్ తాగుతూ రాసుకుంటున్న సమయంలో ఆయన ఎదురుగా కాస్త దూరంలో మరో టేబుల్ దగ్గర కూర్చున్న అందమైన యువతి కనిపించిందట. ఆ క్షణంలో ఆయనలోని కళాకారుడికి ఆమె రూపంలో మరో కథ దొరికింది. 

I've seen you, beauty, and you belong to me now, whoever you are waiting for and if I never see you again, I thought. You belong to me and all Paris belongs to me and I belong to this notebook and this pencil.

Image Courtesy Google

పారిస్ లో ఉంటూ గెర్ట్రూడ్ స్టెయిన్, పికాసో లను కలవని వారుంటారా ! హెమ్మింగ్వేకు సహజంగానే గెర్ట్రూడ్ తో మంచి దోస్తీ కుదిరింది. కానీ పెరుగుట విరుగుట కొరకే అన్నట్లు ఆనతి కాలంలోనే ఆ స్నేహం వెలిసిపోయింది. ఇది నాకేమీ ఆశ్చర్యంగా అనిపించలేదు,పర్వతాలను పోలే ఇగోలకు నెలవైన ఇంటెలెక్చువల్ వర్గాల్లో ఇటువంటివి సర్వసాధారణం. గెర్ట్రూడ్ స్టెయిన్ తో స్నేహం గురించి హెమ్మింగ్వే కొన్ని ఆసక్తి కరమైన విషయాలు పంచుకున్నారు. నాకైతే ఆయన చెప్పినదాన్ని బట్టి ఆమె చాలా సూపర్ఫీషియల్ గా అనిపించారు. తన రచనలపట్ల సానుకూలంగా స్పందించని రచయిల గురించి ఆమె ఒక్క మంచి మాట మాట్లాడగా వినలేదంటారు హెమ్మింగ్వే.

She quarrelled with nearly all of us that were fond of her except Juan Gris and she couldn't quarrel with him because he was dead.అని ఛలోక్తి విసురుతారు.

అమెరికన్ రచయిత షేర్వుడ్ ఆండర్సన్ ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు స్టెయిన్ ఆయన ఇటాలియన్ నీలి కళ్ళనూ,ఛరిష్మానీ పొగిడినంతగా ఆయన కథలను గూర్చి మాట్లాడలేదనేది హెమ్మింగ్వే ఫిర్యాదు. ఏం పుస్తకాలు చదువుతున్నావు అని హెమ్మింగ్వేను అడిగి, ఆయన ఆల్డస్ హక్స్లే , డి.హెచ్. లారెన్స్ లను చదువుతున్నానని చెప్తే , 'Huxley is a dead man', 'Why do you want to read a dead man? Can't you see he is dead?' 'You should only read what is truly good or what is frankly bad.' అని ఆ రచయితల్ని తీసిపారేశారట గెర్ట్రూడ్. ఆమెకు 'నచ్చడం' విషయంలో చాలా పేచీలున్నట్లున్నాయి. ఆమె ఇంట్లో eau-de-vie సిప్ చేస్తూ హెమ్మింగ్వే కూ గెర్ట్రూడ్ కూ మధ్య జరిగిన సంభాషణల్లో 1920ల నాటి పారిస్ సాహితీ ప్రపంచం అంతా కళ్ళముందు కనిపిస్తుంది. రాత్రి వేళల్లో బంగారు కాంతుల ధగధలతో మెరిసిపోయే పారిస్ లో ఏవగింపు కలిగించే చీకటి కోణాలను గురించి హెమ్మింగ్వేకు చెబుతూ, ఈ విధంగా అంటారు గెర్ట్రూడ్. ఈ మాటల్లో మిస్ గెర్ట్రూడ్ లోని హార్డుకోర్ ఫెమినిస్టు అలా తళుక్కున ఒకసారి మెరిసి మాయమౌతారు :

'You know nothing about any of this really, Hemingway,' she said. 'You've met known criminals and sick people and vicious people. The main thing is that the act male homosexuals commit is ugly and repugnant and afterwards they are disgusted with themselves. They drink and take drugs, to palliate this, but they are disgusted with the act and they are always changing partners and cannot be really happy.'

'In women it is the opposite. They do nothing that they are disgusted by and nothing that is repulsive and afterwards they are happy and they can lead happy lives together.'

ఇక సాహితీ ప్రియులన్నాక పారిస్ కు వెళ్ళి rue de l'Odeon లోని 'షేక్స్పియర్ అండ్ కో' బుక్ షాప్ కి వెళ్ళకపోతే ఎలా ! పారిస్ వెళ్ళిన కొత్తల్లో హెమ్మింగ్వేకు పుస్తకాలు కొనుక్కుని చదివే స్తోమత లేక ఆ బుక్ షాప్ ఓనర్ సిల్వియా బీచ్ రెంటల్ లైబ్రరీలో పుస్తకాలు అద్దెకు తెచ్చుకునేవారట. ఆయన మొదటిసారి ఆ షాప్ కు వెళ్ళినప్పుడు రెంటల్ లైబ్రరీలో జాయిన్ అవ్వడానికి కూడా సరిపడా డబ్బు లేకపోతే సిల్వియా "డిపాజిట్ ఎప్పుడైనా కట్టవచ్చు, ఎన్ని పుస్తకాలు కావాలంటే అన్ని పట్టుకెళ్ళండి" అని మెంబర్షిప్ కార్డు తయారుచేసి ఇచ్చారని ఎంతో అభిమానంగా తలచుకున్నారు హెమ్మింగ్వే. ఆ లైబ్రరీలోనే తుర్గెనెవ్,గొగోల్,టాల్స్టాయ్,చెహోవ్ వంటి రష్యన్ సాహితీవేత్తల రచనల్ని ఔపాసన పట్టారాయన. పారిస్ కు రాక మునుపు టోరెంటోలో ఉండగా క్యాథెరిన్ మాన్స్ఫీల్డ్ గొప్ప కథా రచయిత్రి అని విన్నాననీ, కానీ సహజమైన శైలిలో రాసే డాక్టర్ చెహోవ్ ని చదివిన తరువాత క్యాథెరిన్ ని చదివితే ఒక 'యంగ్ ఓల్డ్-మెయిడ్' అతి జాగ్రత్తగా కూర్చిన కృత్రిమమైన కథల్ని వింటున్నట్లు ఉందనీ అంటారు. Mansfield was like near-beer. It was better to drink water. But Chehov was not water except for the clarity. అంటారాయన.

పారిస్లో తొలి చివురులు తొడిగే వసంత ఋతువు (ఫాల్స్ స్ప్రింగ్) శోభను వర్ణిస్తూ, ఆనందంగా ఉండడానికి ఇంతకంటే మరో కారణం అఖ్ఖర్లేదంటారు హెమ్మింగ్వే. ఆ అందమైన వాతావరణాన్ని చెడగొట్టగల శక్తి మనుషులకు మాత్రమే ఉంది కాబట్టి,ఆ సమయంలో మనుషులను దూరం పెట్టగలిగితే వసంత ఋతువులో ప్రతిరోజూ సుదీర్ఘమైనదే అంటూ, People were always the limiters of happiness except for the very few that were as good as spring itself. అని ముక్తాయింపునిస్తారు.

జర్నలిజాన్ని వదిలేసి, సంపాదించుకున్న కొద్దిపాటి డబ్బుతో పారిస్ కు వచ్చి రచనా వ్యాసంగం మీద దృష్టి పెట్టాలనుకున్న హెమ్మింగ్వే దంపతులు పారిస్లో విలాసవంతవంతమైన జీవితాన్ని జీవించారనుకుంటే పొరపాటే. కొత్త ప్రపంచంలో తాత్కాలికంగా గుర్రపు పందాలూ,తాగుడూ వంటి ఖరీదైన వ్యసనాలకు బానిసలైనా,వాటిని కూడా క్రమశిక్షణతో అధిగమించారు. పారిస్లో గడిపిన కాలంలో పేదరికంతో పాటు హెమ్మింగ్వేకు ఆకలి బాధ కూడా తెలుసు. ఆయన వద్ద ఒక్కోసారి డబ్బులేక పస్తులుండవలసిన అవసరమొచ్చినప్పుడు Luxembourg గార్డెన్స్ లో రెండుగంటల పాటు ఊరికే చక్కర్లు కొట్టి,ఇంటికి వచ్చాకా మాత్రం స్నేహితులతో కలిసి మధ్యాహ్నం బ్రహ్మాండమైన విందు చేశానని భార్య వద్ద కోతలుకోసేవారట.

There is never any ending to Paris and the memory of each person who has lived in it differs from that of any other. We always returned to it no matter who we were or how it was changed or with what difficulties, or ease, it could be reached. Paris was always worth it and you received return for whatever you brought to it. But this is how Paris was in the early days when we were very poor and very happy.

ఈ పుస్తకంలో కొన్ని విషయాలు జగమెరిగిన సత్యాలైతే మరికొన్ని ఎవరికీ తెలియని రహస్యాలు. ఇక ఏదైనా ప్రాంతాన్ని గురించిన ప్రస్తావన, అక్కడ నివసించిన మనుషుల గురించి చెప్పుకోకపోతే పూర్తవ్వదు కదా ! ఇందులో హెమ్మింగ్వే పారిస్ ఆత్మను పట్టుకోవడంతోపాటుగా  తన సమకాలీన రచయితల గురించి కూడా అనేక విషయ విశేషాలను పొందుపరిచారు. ముఖ్యంగా హెమ్మింగ్వేకు సన్నిహితులైన ఫిట్జ్ గెరాల్డ్,జెల్డాల అస్తవ్యస్థమైన దాంపత్యాన్ని గురించీ, ఎజ్రా పౌండ్ ఎల్లలులేని మంచితనం గురించీ, గెర్ట్రూడ్ స్టెయిన్ సూపర్ఫీషియల్ వ్యక్తిత్వాన్ని గురించీ ప్రత్యేకం కొన్ని పేజీలు కేటాయించారు. ఈ పుస్తకాన్ని చదువుతుంటే ఫిక్షన్, నాన్ ఫిక్షన్ ,ట్రావెలాగ్ లను ఏకకాలంలో చదువుతున్నట్లు అనిపించింది. కావాలంటే ఈ రచనను పాఠకులు కాస్త కాల్పనిక దృష్టితో చూసే వెసులుబాటును తమకు తామే కల్పించుకోవచ్చని అంటారు హెమ్మింగ్వే. పుస్తకం పేరుకు అక్షరాలా న్యాయం చేకూర్చిన ఈ రచన పాఠకులకు పూర్తిస్థాయి విందులానే ఉంటుంది.

యాత్ర పూర్తై ఇల్లు చేరినా కూడా ఆ అనుభవాలు మాత్రం ఇంకా నన్ను వదిలిపోలేదు. ఇక అసలు విషయానికొస్తే,ఆన్లైన్ క్లాసులకు కూడా వేసవి సెలవులు ఇవ్వడంతో ఇది వరకూ చూసిన సినిమాలే మా తిలక్ ని కోవిడ్ సమయంలో ఎంగేజ్ చెయ్యడానికి మరోసారి వాడితో కలిసి చూశాము. అందులో 'మిడ్నైట్ ఇన్ పారిస్' ఒకటి. 1920 ల నాటి పారిస్ ప్రపంచాన్ని అంత అందంగా చూపించిన సినిమాలు నేనైతే మరింకేవీ చూడలేదు. ఫిట్జ్ గెరాల్డ్, గెర్ట్రూడ్ స్టెయిన్, పికాసో, కోల్ పోర్టర్, హెమ్మింగ్వే వంటి పలు సాహితీవేత్తలూ,చిత్రకారులూ,సంగీతకారులూ ఈ సినిమాలో సజీవమైన పాత్రలుగా దర్శనమిస్తారు. నిడివి తక్కువున్నా ఆ పాత్రల్లో మా అందరికీ బాగా నచ్చిన పాత్ర హెమ్మింగ్వే ది. ముఖ్యంగా St.Michel ప్రాంతంలోని ఒక కేఫ్ లో హెమ్మింగ్వేకూ,హీరోకూ మధ్య జరిగే 4,5 నిముషాల సంభాషణ ముక్కుసూటి మనిషైన హెమ్మింగ్వే వ్యక్తిత్వాన్ని యధాతథంగా పట్టుకుందనిపించింది. ఆ సినిమా చూశాక హెమ్మింగ్వే పారిస్ అనుభవాల గురించి రాసిన 'ఎ మూవబుల్ ఫీస్ట్' చదవాలనిపించింది. సహజంగా ప్రకృతి వర్ణనలూ,ప్రదేశాల గురించి వర్ణనలూ చదవాలంటే నాకు చాలా విసుగు. అటువంటివి పుస్తకాల్లో చదవడంకంటే ప్రత్యక్షంగా చూడాలనుకుంటాను. కానీ 'మిడ్నైట్ ఇన్ పారిస్' సినిమా చూశాక పారిస్ ను హెమ్మింగ్వే కళ్ళతో మరోసారి చూడాలన్న కోరిక కలిగింది. దాని ఫలితమే ఇది.

పుస్తకం నుండి మరికొన్ని వాక్యాలు : 

Don't you know all writers ever talk about is their troubles?

'Never to go on trips with anyone you do not love.'

In the end everyone, or not quite everyone, made friends again in order not to be stuffy or righteous. I did too. But I could never make friends again truly, neither in my heart nor in my head. When you cannot make friends any more in your head is the worst.

రచయితలకు హెమ్మింగ్వే పారిస్ లో తన అనుభవాల రూపంలో ఇచ్చిన సలహాలూ,సూచనలు : 

After writing a story I was always empty and both sad and happy, as though I had made love, and I was sure this was a very good story although I would not know truly how good until I read it over the next day.

When I was writing, it was necessary for me to read after I had written. If you kept thinking about it, you would lose the thing that you were writing before you could go on with it the next day. It was necessary to get exercise, to be tired in the body, and it was very good to make love with whom you loved. That was better than anything. But afterwards, when you were empty, it was necessary to read in order not to think or worry about your work until you could do it again. I had learned already never to empty the well of my writing, but always stop when there was still something there in the deep part of the well, and let it refill at night from the springs that fed it. 

All you have to do is write one true sentence. Write the truest sentence that you know.' So finally I would write one true sentence, and then go on from there. It was easy then because there was always one true sentence that I knew or had seen or had heard someone say. If I started to write elaborately, or like someone introducing or presenting something, I found that I could cut that scrollwork or ornament out and throw it away and start with the first true simple declarative sentence I had written. Up in that room I decided that I would write one story about each thing that I knew about. I was trying to do this all the time I was writing, and it was good and severe discipline.

It made me feel sick for people to talk about my writing to my face, and I looked at him and his marked-for-death look and I thought, you con man conning me with your con.

I've been wondering about Dostoevsky,' I said. 'How can a man write so badly, so unbelievably badly, and make you feel so deeply?

But Ezra, who was a very great poet, played a good game of tennis too. Evan Shipman, who was a very fine poet and who truly did not care if his poems were ever published, felt that it should remain a mystery.

'We need more true mystery in our lives, Hem,' he once said to me. 'The completely unambitious writer and the really good unpublished poem are the things we lack most at this time. There is, of course, the problem of sustenance.'

If a man liked his friends' painting or writing, I thought it was probably like those people who like their families, and it was not polite to criticize them. Sometimes you can go quite a long time before you criticize families, your own or those by marriage, but it is easier with bad painters because they do not do terrible things and make intimate harm as families can do. With bad painters all you need to do is not look at them. But even when you have learned not to look at families nor listen to them and have learned not to answer letters, families have many ways of being dangerous. Ezra was kinder and more Christian about people than I was. His own writing, when he would hit it right, was so perfect, and he was so sincere in his mistakes and so enamoured of his errors, and so kind to people that I always thought of him as a sort of saint. He was also irascible but so perhaps have been many saints.

When I woke with the windows open and the moonlight on the roofs of the tall houses, it was there. I put my face away from the moonlight into the shadow but I could not sleep and lay awake thinking about it. We had both wakened twice in the night and my wife slept sweetly now with the moonlight on her face. I had to try to think it out and I was too stupid. Life had seemed so simple that morning when I had wakened and found the false spring and heard the pipes of the man with his herd of goats and gone out and bought the racing paper.

But Paris was a very old city and we were young and nothing was simple there, not even poverty, nor sudden money, nor the moonlight, nor right and wrong, nor the breathing of someone who lay beside you in the moonlight.

By then I knew that everything good and bad left an emptiness when it stopped. But if it was bad, the emptiness filled up by itself. If it was good you could only fill it by finding something better.

Because He Is - Meghna Gulzar

"ప్రముఖుల కుటుంబ సభ్యులు, ముఖ్యంగా కూతుళ్ళూ,అల్లుళ్ళూ లాంటి వారు వారి బయోగ్రఫీలు రాసే సాహసం చెయ్యరాదు. ఒకవేళ చేసినా పాఠకుల విలువైన సమయం వృథా చెయ్యరాదు." (పైన వేరే తెలుగు పదాలు వాడాలని స్ట్రాంగ్ గా అనిపించినా , I'm just trying to be decent & polite) గుల్జార్ గురించి ఆయన కుమార్తె మేఘనా గుల్జార్ రాసిన 'బికాజ్ హీ ఈజ్' అనే పుస్తకం చదివాక నాకనిపించిన మొట్టమొదటి ఆలోచన ఇది. నిజానికి నేను బయోగ్రఫీలు,మెమోయిర్స్ లాంటివి ఎందుకు చదువుతాను అని నన్ను నేను ప్రశ్నించుకున్నాను. ప్రముఖుల గురించి అందునా సినిమా రంగంలో ఉన్నవారి గురించి మనకు ఎక్కడ చూసినా కావాల్సినంత సమాచారం లభ్యమవుతూనే ఉంటుంది. ఫలానా నటుడు ఫలానా హోటల్ లో ఇడ్లీ,చట్నీ రోజూ తెప్పించుకుని తింటాడనీ, ఫలానా నటికి మనుషుల కంటే కుక్కలూ,పిల్లులూ,బల్లులూ అంటే ఎక్కువ ప్రీతీ అనీ, ఫలానా సింగర్ కి చీర కంటే సల్వార్ సూట్ వేసుకోవడమే ఇష్టమనీ, ఫలానా దర్శకుడికి స్విట్జర్లాండ్ వెళ్తేనే గానీ షూటింగ్ కి అవసరమైన 'క్రియేటివ్ మ్యూజ్' రాదనీ, ఫలానా సపోర్టింగ్ ఆక్టర్ షూటింగ్ లో రోజుకో పుస్తకం నమిలెయ్యనిదే నిద్రపోడనీ పత్రికలూ,మీడియా అరిగిపోయిన రికార్డుల్లా రోజుకో పదిసార్లు టీవీల్లో,సోషల్ మీడియాలో,పత్రికల్లో చెబుతూనే ఉంటారు. ఇప్పుడు ఈ పుస్తకం విషయానికొద్దాం. 

Image Courtesy Google

నేను 'తల్వార్' చూసినప్పటి నుండీ మేఘన ఫ్యాన్ ని. 'రాజీ' తో ఆమె అంటే ఇష్టం మరింత పెరిగింది. సహజంగా నేను ముట్టని ఇటువంటి ఒక పుస్తకం చదవడానికి కారణం అదే. ఆమె రాసింది ఎవరి గురించో కాదు 'గుల్జార్' గురించి. చాలా లోతైనమనిషి గుల్జార్ గురించి ఆమె ఏం రాసుంటుందా అనే కుతూహలం. కానీ ఈ పుస్తకం రాసిన రచయిత్రి మేఘన తనకు అత్యంత ఇష్టమైన తండ్రి గురించి అంతే ప్రేమగా ఐదేళ్ళ పసిపాప పరిణితితో రాసిందనిపించింది. ఉదాహరణకు మనం సహజంగా మన అమ్మా,నాన్న గురించి చెబుతాం చూడండి, "మా నాన్నగారు అలా చేసేవారూ" , "మా అమ్మగారు ఇలా అన్నారు" , "అప్పుడేమైందో తెలుసా, మా ఇంటికి చుట్టాలొచ్చారు", " ఆ అంకుల్ నాకెప్పుడూ చాకోలెట్స్ తేకుండా రారు తెలుసా "," అపుడు మేమంతా కలిసి పిక్నిక్ కి వెళ్ళాం". మేమంతా కలిసి ఫలానా చోట క్రికెట్ ఆడుకున్నాం." etc etc  వివరాలు అన్నమాట. మేఘన ఈ రచనలో ఒక తండ్రిగా 'పాపి' ని (ఆయన్ను కూతురు అలా పిలుస్తుంది) పరిచయం చేశారు. నిజానికి గుల్జార్ కంటే ఆయన కూతురుగా మేఘనా గుల్జార్ గురించే ఈ పుస్తకంలో ఎక్కువ విషయాలున్నాయి. ఇందులో రచయిత్రి  గుల్జార్ పుట్టిన ఊరు మొదలు,ఆయన హిస్టారికల్ డీటెయిల్స్ వగైరా వగైరా అంటే ఏమేం సినిమాలు తీశారు,ఎంతమందితో కలిసి పనిచేశారూ వంటి ఆధార్ కార్డుకి అవసరమైన అన్ని పైపై వివరాలూ చదివి అలసి సొలసి విరక్తి వచ్చేసింది. ఏమన్నా అంటే అన్నామంటారు, గుల్జార్ తన పంచె లాల్చీ ఎక్కడ ఐరన్ చేయించుకుంటే మనకెందుకు చెప్పండి ! మనలో మనమాట ఆయన గెడ్డం ఎవరు గీస్తే మనకెందుకు. ఏదేమైనా మేఘనకి ఇంత ఛాదస్తం ఉంటుందనుకోలేదు. ఇక గుల్జార్ బాల్యం, ఒంటరితనం, కుటుంబం గురించి ఆమె రాసిన కొన్ని వివరాలు మాత్రం ఆ మహాకవిని మరో సాధారణ కోణంలో చూసే అవకాశాన్నిస్తాయి. 

ఈ పుస్తకం చదవడం ద్వారా తెలిసిన సంపూరణ్ సింగ్ కల్రా కంటే ఆయన కవిత్వం,పాటల ద్వారా తెలిసిన గుల్జార్ మనకు ఎక్కువ సన్నిహితంగా అనిపిస్తారు. గుల్జార్ గురించి చదువుతున్నాం అనుకోకుండా ఒక తండ్రి గురించీ, పిల్లల పెంపకం గురించీ చదువుతున్నాం అనుకుంటే ఇది ఒక మంచి పుస్తకమే. అక్కడక్కడా తళుక్కున మెరిసిన గుల్జార్ 'unpublished poems' పాఠకులకు కాస్త ఊరట.

ఫాక్ట్స్....   ఫాక్ట్స్...  ఫాక్ట్స్.... ఎవరిక్కావాలి ఈ ఫాక్ట్స్.. అవి వినీ,చదివే వయసు దాటిపోయాననీ, నాకు వయసైపోతోందనీ ఈ పుస్తకం చదివిన తరువాత కలిగిన చిరాకు వల్ల అర్ధమవుతోంది. ఈ పుస్తకానికి ఇంతకంటే పరిచయం అనవసరం. కవర్ మీద గుల్జార్ ఫోటో చూసి నాలా బలైపోకుండా ముందస్తు హెచ్చరిక అన్నమాట. 

సో .... నో హ్యాపీ రీడింగ్.

పుస్తకం నుండి కొన్ని వాక్యాలు,    

పుస్తకం ముందుమాటలో గుల్జార్ :

One thing we all fail to realize is that as they are growing up, our children observe and absorb so much about their parents, about us, that their truths about their parents, about us, could shock us…

They know if we don’t wash our hands before meals … They know the language we use if we abuse our servants … They know if we are at home and have conveyed a message on the phone saying that we have left … They know we tell lies … They instinctively know our relations with our friends and relatives. They know our hypocrisies…

తల్లి రాఖీ,తండ్రి గుల్జార్ విడిపోవడం గురించి ఆమె రాసిన వాక్యాలు నాకు నచ్చాయి : 

Speculations are aplenty, as are the reasons. I would like to believe that they are two good people, who were just not good together. And since nobody questioned why they came together, they needn’t have to explain why they parted. What transpires between two people should remain just there – between the two people. I was raised to respect their reasons and appreciate the fact that I was spared the emotional scars of squabbling parents and bitter mudslinging.

He’s been a very egalitarian father – never talking down to me, but always talking to me, never instructing, but rather suggesting. And yet, he instilled a sense of discipline and respect in me. It was a very novel way of parenting, according to me.

Dil kuchh is tarah se bhar aaya tha mera ke pet bharne ki gunjaaish nahin thi.

sheher ki bijli gayi

band kamre mein bahot der talak kuchh bhi dikhai na diya

tum gayi thi jis din

us roz bhi aisa hi hua tha

aur bahot der ke baad

aankhen tariki se maanus hui toh

phir se darvaaze ka khaaka sa nazar aaya mujhe

kai pinjron ka qaidi hoon

kai pinjron mein basta hoon

mujhe bhaata hai qaiden kaatna

aur apni marzi se

chunav karte rehna

apne pinjron ka

meyaaden tai nahin karta main rishton ki

aseeri dhoondta hoon main

aseeri achchhi lagti hai

‘You must give respect to earn respect’ – it’s not just a hollow saying. But very often parents erroneously expect respect from their children just because they’re parents. What the child really feels is probably more fear than respect. Papi respected me as an individual even while I was a toddler and, as a result, I have grown up with a tremendous sense of respect for the person he is – not only because he is my father.