చాలా కాలం క్రితం మహాశ్వేతాదేవి రచనలు చదువుతున్నప్పుడు 'గాయత్రి చక్రవర్తి స్పివాక్' పేరు తొలిసారిగా విన్నాను. కథల గురించి తప్ప కథల వెనుక కథల గురించి సహజంగానే శ్రద్ధ తక్కువ కావడంతోటో మరొకటో తెలీదు గానీ ఆ సమయంలో ఆవిడను మహాశ్వేతాదేవి రచనల అనువాదకురాలిగా మాత్రమే చూశాను. మళ్ళా కొన్నేళ్ళ తరువాత డెరిడ్డా వ్యాసాలు చదువుతున్నప్పుడు ఈ పేరెక్కడో విన్నట్లుందే అనుకున్నాను. కాస్త వివరాల్లోకి వెళ్ళగా సొంటాగ్ లాగే గాయత్రి కూడా పురుషాధిక్య జాడ్యాలకు మినహాయింపు కాని సాహితీ ప్రపంచంలో 'పబ్లిసిటీ తక్కువ క్రిటిక్' అని అర్థమైంది. భారతీయురాలైన ఆమె పేరు ఇండియాలో కూడా తక్కువ వినడం ఒకింత ఆశ్చర్యానికి గురిచేసినా మరీ ఎక్కువైతే ఆశ్చర్యపోలేదు. స్త్రీవాదమనగానే తమ అస్తిత్వాన్ని ఎవరో గుర్తించాలనో, లేదా తమ హక్కుల్ని ఎవరిని నుంచో రాబట్టుకోవాలనో అనుకునే సగటు స్త్రీవాదుల మధ్య సుసాన్ సోంటాగ్, గాయత్రి చక్రవర్తి స్పివాక్ వంటి సాధికారత కలిగిన విమర్శకులు బహు అరుదు. వీళ్ళ విమర్శకు సాహితీలోకంలో శిఖరసమానులైనవారు కూడా మినహాయింపు కాదు, వీరి విమర్శ లక్ష్యం కేవలం స్త్రీవాదానికి మాత్రమే పరిమితమవ్వకుండా సాహిత్యంలో పురుషాధిక్య మూలాల్ని పెకలించే దిశగా సాగింది.
 |
| Image Courtesy Google |
సుసాన్ సోంటాగ్ తరహాలోనే స్పివాక్ పేరు ప్రముఖ స్త్రీవాదుల జాబితాల్లో వినిపించకపోవడానికి కారణం కూడా ఆమె రచనలు ఏదో ఒక్క స్త్రీవాద సమస్యకో, సిద్ధాంతానికో, వర్గానికో, సమూహానికో పరిమితం కాకపోవడమేననిపిస్తుంది. చివరకు ఆమె తన కెరీర్ లో ఎక్కువ కాలం కలిసి పనిచేసిన ఫ్రెంచ్ తత్వవేత్త డెరిడ్డా సైతం ఆమెను తన 'కోటరీ' కి చెందిన వ్యక్తిగా పరిగణించేవారు కాదని స్పివాక్ ఒక ఇంటర్వ్యూ లో స్వయంగా చెప్పుకున్నారు. ఎప్పుడూ 'బిగ్ పిక్చర్' చూసే స్పివాక్ రచనల వైశాల్యం పెద్దది. ఈ కారణంగా సాధారణ పాఠకులకు సులభగ్రాహ్యంకాని స్పివాక్ రచనలు ఇతర స్త్రీవాదుల రచనల్లా పెద్దగా గుర్తింపుకి నోచుకోలేకపోయాయి.
స్పివాక్ రాసిన అనేక వ్యాసాల్లో 'Can the Subaltern Speak' పేరిట రాసిన ఒక వ్యాసాన్ని 'పోస్ట్ కలోనియల్ స్టడీస్' లో మిక్కిలి ప్రాధాన్యత కలిగిన వ్యాసంగా పరిగణిస్తారు. మేథావి వర్గాల్లో అంతర్గతంగా ఉండే నిరంకుశత్వాన్ని విమర్శిస్తూ రాసిన ఈ వ్యాసాన్ని నిజానికి 'బడుగుజీవి మాట్లాడగలడా?' అనేకంటే, 'బడుగుజీవి గళం వినబడుతుందా?' అన్న కోణంలోనే రాశారు. థర్డ్ వరల్డ్ గళం వినపడకుండా నిరోధించే అంశాలు అనేకం ఉన్నప్పటికీ, సమాజంలో కీలక స్థానాల్లో ఉన్న విద్యావేత్తలూ,మతాధికారులూ,ఇతర ఉన్నత వర్గాలతో కూడిన శక్తివంతమైన సామజిక వర్గాలను అన్నిటికంటే ముఖ్యమైన కారణంగా చూపిస్తారు స్పివాక్. ఆమె మార్క్సిస్టు సిద్ధాంతాలూ, స్త్రీవాదం ,వచనం యొక్క పునఃనిర్మాణపు లక్షణాల ద్వారా తన వాదనలను సహేతుకంగా నిరూపించుకునే ప్రయత్నం చేశారు.
ముఖ్యంగా పాశ్చాత్య పండితులు 'థర్డ్ వరల్డ్' ని నిర్వచించిన విధానమే లోపభూయిష్టమైనదని స్పివాక్ అభిప్రాయపడతారు. ఈ క్రమంలో స్పివాక్ వాదనలన్నీ భౌతికమైన హింస కంటే ఆలోచన,భాష,వ్రాత రూపంలో జరిగే 'Epistemic violence' మరింత ఎక్కువ ప్రమాదకరమన్న దిశగా సాగుతాయి. ఉదాహరణకు చరిత్ర నుండి బడుగుజీవుల కథల్ని ఆనవాళ్ళు లేకుండా తుడిచివెయ్యడం ఈ రకమైన హింస క్రిందకి వస్తుంది. స్త్రీవాదాన్ని కూడా ఇదే వెలుగులో చూపిస్తూ, స్త్రీ గళం అణచివేతకు గురికావడానికి అటు పితృస్వామ్యంతో బాటు, ఇటు వలసవాదం కూడా ఒక కారణమంటారు. స్పివాక్ రచనల్లో సింహభాగం మేథావి వర్గాల ఆధిపత్యం కారణంగా సాంఘిక,సాంస్కృతిక,రాజకీయ,సాహితీ రంగాల్లో జరిగే అణచివేతపైనే దృష్టిసారిస్తాయి.
బెంగాలీ రచయిత్రి మహాశ్వేతాదేవి కథ 'ద్రౌపది' ని స్పివాక్ ఆంగ్లంలోకి అనువదించడానికి కారణం కూడా అది తాను ప్రతిపాదించిన 'ఎపిస్టమిక్ వయొలెన్స్' ను ప్రతిబింబించే కథ కావడమేనంటారామె. క్లుప్తంగా కథ విషయానికొస్తే, ఒక సైనికాధికారి సేనానాయక్ ద్రౌపది అనే గిరిజన స్త్రీని బంధించి ఆమెను న్యాయ విచారణచేసే క్రమంలో దారుణమైన హింసకు గురిచేసి పలువురు ఆమెపై అత్యాచారం చెయ్యడానికి పరోక్షంగా కారణమవుతాడు. ఈ కథను తాను అనువదించడానికి 'ద్రౌపది' ఎంత కారణమో అందులో ప్రతినాయకుడు 'సేనానాయక్' పాత్ర కూడా అంతే కారణమంటారు స్పివాక్. ఆ కథలో సేనానాయక్ పాత్ర 'ఫస్ట్ వరల్డ్ స్కాలర్' ప్రతినిధిగా 'థర్డ్ వరల్డ్' కి చెందిన ద్రౌపదిని వెతుక్కుంటూ వెడుతుంది. ధర్మాధర్మాల విచక్షణా, సహానుభూతీ ఉన్నప్పటికీ చివరకి సేనానాయక్ తన వృత్తిలో భాగంగా ఫాసిస్టు భావజాలానికి కొమ్ముకాయక తప్పదు.
మహాశ్వేతాదేవి ఈ కథలో ఒక సందర్భంలో సేనానాయక్ తన చేతిలో ఉన్న Hochhuth రచన 'The Deputy' పేపర్ బ్యాక్ ని టేబుల్ మీదకు విసిరేశాడని రాస్తారు. చిన్న సంగతే అయినా ఈ వివరం కథలో చాలా ప్రాముఖ్యతను కలిగి ఉంటుంది. నిజానికి 'ది డిప్యూటీ' నవల హోలోకాస్ట్ సమయంలో యూదులకు వ్యతిరేకంగా జరిగిన మారణహోమాన్ని ఖండిస్తూ బాధ్యత గల మతాధికారి స్థానంలో ఉన్న పోప్ (Pope Pius XII) ఎటువంటి ప్రకటనా జారీచెయ్యకుండా నిమ్మకునీరెత్తినట్లు వ్యవహరించడాన్ని తీవ్రంగా విమర్శిస్తూ రాసిన యాంటీ ఫాసిస్టు రచన. ఇది చదువుతున్న సేనానాయక్ కూడా బాధ్యతాయుతమైన స్థానంలో ఉన్న 'ఫస్ట్ వరల్డ్ ప్రతినిధి' గా ఉంది కూడా పోప్ తరహాలోనే ధర్మబద్ధంగా వ్యవహరించకుండా ద్రౌపది (థర్డ్ వరల్డ్) పై జరిగిన అత్యాచారానికి పరోక్షంగా బాధ్యుడవుతాడు. స్పివాక్ డెరిడ్డా 'డీకన్స్ట్రక్టివ్ ప్రిన్సిపుల్' ని ఈ విశ్లేషణకు మూలాధారంగా చేసుకున్నారనడానికి ఇదొక మంచి ఉదాహరణ.
డాంటే మొదలు ఈట్స్ వరకూ సాహిత్యంలో స్త్రీ పాత్రపై దృష్టి సారిస్తూ ఆమె రాసిన 'ఇన్ అదర్ వరల్డ్స్' అనే పుస్తకంలో స్పివాక్ చేసిన కొన్ని విశ్లేషణలు స్త్రీవాదంపై ఆమె భావాలకు దర్పణం పడతాయి. కవితా వస్తువుగా స్త్రీని ఉపయోగించుకోవడంలో డాంటే,ఈట్స్ వంటివారు అవలంబించిన ద్వంద్వ విలువల్నీ, పురుషాధిక్య భావజాలాన్నీ వారి రచనల్లోని ఒక్కో వాక్యాన్నీ 'deconstruct' చేస్తూ చేసిన విశ్లేషణలు చదువుతున్నప్పుడు ఉత్తమ సాహిత్యంగా పరిగణింపబడే సాహిత్యంలో స్త్రీ పాత్ర ఎంత ? అనే ప్రశ్న జనించకపోదు. ఈ కవులందరూ సాహిత్యంలో స్త్రీ పాత్రను ఒక జీవం ఉన్న మనిషిగా కాకుండా ఒక ఇమేజ్ కి మాత్రమే పరిమితం చేయడాన్ని స్పివాక్ వ్యాఖ్యానాల్లో స్పష్టంగా చూస్తాం.
1977 లో జరిగిన వోక్స్ స్త్రీవాద సదస్సులో డాంటే La Vita nuova మీద వ్యాసానికి సంబంధించి పేపర్ ఒకటి చర్చకు పెట్టినప్పుడు ఆ పేపరు ప్రెజెంటేషన్ పూర్తైన వెంటనే సభలో ఒక స్త్రీ లేచి "స్త్రీకి ఏ మాత్రం విలువ ఆపాదించని ఈ రచనను స్త్రీలు ఏ విధంగా ప్రశంసించాలి ?" అని అడిగారట. దానికి అదే సభలో మరో స్త్రీ లేచి డెరిడ్డా డీకన్స్ట్రక్టివ్ సూత్రాన్ని గుర్తు చేస్తూ ఆ రచనకి రచయిత, అంటే ఇక్కడ డాంటే ఎంతమాత్రం బాధ్యుడు కాదని అన్నారట. డెరిడ్డా సూత్రం ప్రకారం వచనానికి తనను తానే నిరంతరం పునఃనిర్మించుకునే గుణం ఉంటుంది,ఈ కారణంగా స్వయానా రచయిత కూడా ఆ రచనకు బాధ్యుడు కాడు.
డాంటే-బీట్రిస్ ల ప్రేమకథలో డాంటే విపరీతమైన సెల్ఫ్ ఇండల్జెన్స్ తో బీట్రిస్ పాత్రను ఒక ఇమేజ్ కి మాత్రమే పరిమితం చెయ్యడం చూస్తాం. డాంటే ఆమెకు తన హృదయంలో ఒక గుడి కట్టి దేవతలా ఆరాధిస్తారు. కానీ నిజానికి ఆమె జీవితాంతం డాంటే ప్రేమను గురించిన స్పృహలేకుండానే జీవించి పాతికేళ్ళ వయసులో అకస్మాత్తుగా మరణిస్తుంది. అంటే ఈ కథలో బీట్రిస్ ఉనికిని పూర్తిగా తన ఆలోచనలకే పరిమితం చేస్తారు డాంటే. వాస్తవానికి ఆమెకు ఒక రూపం ఇవ్వకపోయినా తన ప్రతీ చర్యకూ బీట్రిస్ ని (ఆమె ఇమేజ్) కారణభూతంగా చూపించే ప్రయత్నం చేస్తారు. తన కల్పనలో తన కర్మలకు ఆమెను బాధ్యురాలిని చేసి తాను మాత్రం ఎటువంటి బాధ్యతా తీసుకోరు. "బీట్రిస్ కారణంగా నేను అలా వ్యవరించవలసి వచ్చింది" అని డాంటే అనడంలో నిజానికి బీట్రిస్ పాత్ర ఏమీ ఉండదు. డాంటే రచనలో చర్యా/ప్రతిచర్యా /ఉనికీ ఇవేమీ లేని బీట్రిస్ కేవలం 'డాంటే యొక్క ఏజెంట్' గా మిగిలిపోతుంది. మరోవిధంగా చూస్తే ఆమె అతడి 'నాన్ ఏజెంట్' : ఆ కారణంగా ఒక ఆబ్జెక్ట్ (బీట్రిస్) స్థానంలో ఉంటూ సబ్జెక్టు(డాంటే) చర్యను ఆమె నియంత్రిస్తుంది. డాంటే తన ఆధిపత్యపు ఉద్దేశ్యాన్ని ఎప్పటికప్పుడు పునఃనిర్మించుకోవడానికి ఆమె ఒక ప్రేరణగా నిలుస్తూ, అతడి నార్సిసిజాన్నీ,మసకిజాన్నీ (Masochism) కప్పెట్టే తెరచాటుగా మారుతుంది.
మరికాస్త ముందుకెళ్ళి డాంటే కవిగా తన సృజనాత్మకతనీ, నైపుణ్యాన్ని మరికాస్త బిగ్గరగా చాటే పనిలోపడతారు. బీట్రిస్ ని జీవంలేని ఇమేజ్ గా మిగిల్చి 'ప్రేమ' ని మాత్రం కవితా సంప్రదాయంలో ఒక జీవం ఉన్న ప్రాణిగా చూపించే యత్నం చేస్తారు. ఆయన రచనలో ప్రేమను గురించిన వర్ణనలు ప్రేమ ఒక సజీవమైన వ్యక్తేమో అన్న భ్రమను కలిగిస్తాయి. ఈ ప్రయత్నాన్ని సమర్ధించుకునే దిశగా, వర్జిల్,లుకన్,హోరేస్ మరియు ఒవిడ్ వంటి వారి ప్రస్తావన తెచ్చి ప్రేమను 'పొయెటిక్ లైసెన్స్' కాలిడోస్కోప్ లో నుంచి సజీవమైన వ్యక్తిగా చూడొచ్చని నమ్మబలుకుతారు.
డాంటే,ఈట్స్ వంటి వారు స్త్రీని తమ కవితావస్తువుగా చేసుకునే క్రమంలో ఆమెకు తమ సృజనాత్మకతతో ఒక ఆదర్శ రూపమిచ్చే ప్రయత్నం చేశారు. కాల్పనిక వస్తువుగా ఇందులో స్త్రీ ప్రమేయం ఎంతమాత్రం లేకుండా ఆమెకు ఆపాదించిన రూపాన్ని మళ్ళీ వారే ఛిద్రం చేస్తారు, ఆ విధంగా ఆమెను 'న స్త్రీ స్వాంత్త్య్రమర్హతి' అన్న తీరులో ఆమె ఉనికిని సమూలంగా హరించే ప్రయత్నం చేస్తారు. నిజానికి ఇదంతా పాఠకుల దృష్టికి రాకుండా ఒక రహస్యంలా, వారి శిల్పంలో అంతర్గతంగా ఉంటూ, వారి పంక్తుల్ని ఒకదానితోనొకటి దగ్గరగా కలిపి ఉంచే చర్యలా జరుగుతూ ఉంటుంది. "ఒక స్త్రీగా స్త్రీ అస్తిత్వానికి ఆనవాళ్ళు లేకుండా చేసిన ఇటువంటి ఉత్తమ సాహిత్యాన్ని నేను తిరస్కరిస్తే ఇక సాహిత్యంలో మిగిలినదేముంటుంది ? " అని ప్రశ్నిస్తారు స్పివాక్. పోనీ మరీ ఇంత కఠినమైన ప్రశ్నని కాసేపు ప్రక్కన పెడితే, "స్వయంసిద్ధమైన ఉనికిలేని కాల్పనిక వస్తువుగా స్త్రీ ఇమేజిని కుదించేశాక ఇక రచనలో ఎటువంటి ద్వంద్వానికీ చోటివ్వని కవి శిల్పం అతడి కావ్య సాధనలో ఏ రకమైన సంపూర్ణత్వాన్ని సాధిస్తుంది ?" అని సూటిగా ప్రశ్నిస్తారు. ఈ కారణంగా కేవలం వచనాన్ని మాత్రమే సాధనంగా చేసుకుని ఏకపక్షంగా చేసే ఈ రచనలు ఏ విధమైన వైరుధ్యానికీ ఆస్కారం లేకుండా చేసే అవకాశం ఉందంటారు స్పివాక్. ఇదే విశ్లేషణను ప్రముఖ ఫ్రెంచ్ సైకో అనలిస్టు జక్ లకాన్ పరిభాషలో ప్రకారం చెప్పాలంటే, కవులూ,రచయితలూ కేవలం ఇమేజ్ ని ఆధారంగా చేసుకుని సృష్టించే ఈ తరహా సంబంధాలూ,ఊహలూ,ఫాంటసీలూ సాధారణ దృష్టికీ గమనింపుకీ ఎంత మాత్రం అందేవి కాదు. అందువల్ల భాషాసౌందర్యాల మాటున చేర్చి భావగర్భంగా సమాజంలోకి ప్రవేశపెట్టే ఇటువంటి భావజాలాల్ని నమ్మి పాఠకులు ఆ కాల్పనికతను వాస్తవమని భ్రమపడే అవకాశం ఉంది [the symbolic masquerade of the Imaginary]. అక్కడితో ఆగకుండా అదంతా సహజమనీ,వాస్తవమనీ అంగీకరించే ప్రమాదం కూడా ఉంది.
పుస్తకం నుండి మరికొన్ని అంశాలు :
It is not surprising that the book ends with a promise to write further: “I hope to write of her that which has never been written of any other woman.” In Dante’s text, Beatrice is fully sublated into an object—to be written of, not to.
To keep the woman out. Here the third woman in Yeats’s life plays a role. She was caught on the rebound within the institution of marriage, and had a masculine nickname, “Georgie Yeats.” She was the transparent medium through which the voices of Yeats’s instructors, themselves at first dependent upon his own text, travelled: “On the afternoon of October 24th 1917,” Yeats writes in A Vision, “four days after my marriage, my wife surprised me by attempting automatic writing.… The unknown writer took his theme at first from my just published Per Amica Silentia Lunae”. We are back to “Ego Dominus Tuus.” Is it the unknown writer who is Yeats’s lord, is it Yeats who is his wife’s lord? We are caught in another labyrinth of “I,” “you,” and mastery.
తొలి ప్రచురణ : ఆంధ్ర జ్యోతి వివిధ - 28 ఫిబ్రవరి 2022.
https://lit.andhrajyothy.com/vividha/article-about-spinak-articles-39742
https://www.andhrajyothy.com/telugunews/femininity-reduced-to-fiction-as-a-story-ngts-editorial-1922022804273432?fbclid=IwAR2t53EfcjxXkPSDc0DiW7zM3DPADq-FPModZ2OFzmYlZD-aPUrTo1XMahQ
No comments:
Post a Comment